حمد خدای سبحان در آغاز پنج سوره قرآن آمده است:
1. سوره مبارکه حمد: «الحمد لله ربّ العالمین»
2. سوره مبارکه انعام: «الحمدلله الذی خلق السموات و الأرض و »
3. سوره مبارکه کهف: «الحمدلله الذی أنزل علی عبده الکتاب.»
4. سوره مبارکه سبأ: «الحمدلله الذی له ما فی السموات و ما فی الارض»
5. سوره مبارکه فاطر: «الحمدلله فاطر السموات و الارض.»
آنچه در طلیعه سوره مبارکه حمد آمده جامعترین آنهاست، زیرا کلمه «العالمین» شامل عالم تکوین (اعم از آسمانها و زمین و عالم مجرّدات و مادیات) و عالم تشریع و تدوین میشود.
البته باید توجه کرد که در سوره مبارکه جاثیه نیز گرچه در آغاز آن سخن از حمد خداوند متعال نیست، ولی در آیه شریفه 36، حمد خدا با تعبیری جامعتر و قویتر از سوره حمد آمده است: «فللّه الحمد ربّ السّموات و ربّ الأرض ربّ العالمین». سرّ أقوی بودن تعبیر در این آیه کریمه نسبت به آیه شریفه «الحمدلله ربّ العالمین» در سوره مبارکه حمد دو چیز است:
الف) تقدیم «لله» بر «الحمد»: «فللّه الحمد» که صریحاً بر حصر دلالت دارد، درحالی که دلالت «الحمد لله» بر حصر نیازمند تقریب خاصّی است.
ب) تکرار علّت: توضیح اینکه کلمه «ربّ العالمین» در ذیل دومین آیه از سوره حمد بیانگر علّت اختصاص حمد به خدای سبحان است؛ همچنین «ربّ السّموات و ربّ الأرض ربّ العالمین» در آیه 36 سوره مبارکه جاثیه.
با این تفاوت که در سوره جاثیه، تعلیلِ ذیل آیه، تکرار شده است؛ یکبار به صورت مشروح «ربّ السموات و الارض» و بار دیگر به صورت خلاصه «ربّ العالمین»؛ زیرا اینکه «ربّ الارض» با واو عطف شده و درعین حال واو عاطفه در «ربّ العالمین» تکرار نشده است، استفاده میشود که مراد از «سماوات و أرض» همان «عالمین» یعنی مجموع ماسوی الله است.
درباره این سایت