مضاربه و سود دریافتی

سوال:

اگر در مضاربه، عامل به جای کار و کسب سود، از اموال دیگران، به طرف‌های عقد سود پرداخت کند، حکم آن چیست؟ به عبارت دیگر شخصى با دیگرى عقد مضاربه بسته و سرمایه را به او داده و از او سود می‌گرفته است. بعداً معلوم شده که عامل با سرمایه کار نمى‌کرده و سود وى را پرداخت کرده و این سودها از مال مردم بوده است، در این صورت مالک چه وظیفه اى دارد؟

پاسخ:

اگر به مفاد عقد مضاربه عمل نشود، قرارداد صحیح نبوده و پرداخت سود وجاهت شرعی ندارد. اگر مالک سرمایه، بداند که سود دریافتی، عین مبالغی است که عامل جهت مضاربه از دیگران گرفته است باید آنها را به صاحبانش برگرداند و در صورت عدم شناخت یا دسترسی به آنها، باید آن مبالغ را صدقه دهد.

اگر مالک سرمایه، اطمینان ندارد که عامل، سود را از اموال دیگران پرداخت کرده است و از طرفی هم عامل - با علم به بطلان قرارداد - راضی به پرداخت سود باشد، حکم هدیه را داشته و دریافت و استفاده از سود مذکور اشکالی ندارد.

پاسخ دفاتر مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است:[1]

حضرت آیت الله العظمی ‌ای (مد ظله العالی):

دریافت مبالغ مذکور به عنوان سود صحیح نیست.

حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

اگر مالک، وی را مم به پرداخت سود نکرده و عامل در فرض علم به بطلان قرارداد، باز هم راضی به پرداخت سود باشد، اشکال ندارد.

حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی (مد ظله العالی):

پرداخت سود بدون عمل به مضاربه وجاهت شرعی ندارد و اگر شخص با توجه به مسئله، سود مذکور را مجاناً می‌داده در صورت ذی رحم بودن و یا مصرف پول، کسی ضامن آن نیست، ولی اگر به خیال صحت مضاربه، این کار را انجام می‌داده می‌تواند به سودهایی که داده رجوع کند.

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

اگر علم داشته باشد که سود پرداخت شده، عین مبالغی است که از دیگران جهت مضاربه گرفته، باید آنها را به صاحبان خود برگرداند.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

سودهایی که از مال دیگران بوده، جنبه ربا دارد و حرام است و باید برگردانده شود.

حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته):

این فرد باید مبالغی را که دریافت کرده است، به مانند امانت محافظت کند و در اولین فرصت ممکن آن را به صاحبانش برگرداند و اگر صاحبان این مبالغ را نمی‌شناسد یا در دسترس نیستند، باید از طرف ایشان صدقه بدهد؛ البته اگر صاحبان پیدا شوند و به صدقه راضی نباشند، باید آن مبالغ را به ایشان بپردازد. بنابر احتیاط واجب صدقه دادن در این موارد باید با اجازه مجتهد جامع الشرایط باشد.