آیا «بسم الله الرحمن الرحیم» اولین آیه از سوره مبارکه حمد می باشد؟

سوره مبارکه حمد به اتفاق مسلمانان[1] هفت آیه دارد و بر اساس روایات اهل­بیت عصمت و طهارت(ع) آیه کریمه «بسم الله الرحمن الرحیم» اولین آیه آن است. از جمله این روایت:

«وَ قِیلَ لِأَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ(ع) یَا أَمِیرَ اَلْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنَا عَنْ «بِسْمِ اَللّٰهِ اَلرَّحْمٰنِ اَلرَّحِیمِ»؛ أَ هِیَ مِنْ فَاتِحَةِ اَلْکِتَابِ؟ فَقَالَ: نَعَمْ، کَانَ رَسُولُ اَللَّهِ] یَقْرَأُهَا وَ یَعُدُّهَا آیَةً مِنْهُ وَ یَقُولُ فَاتِحَةُ اَلْکِتَابِ هِیَ اَلسَّبْعُ اَلْمَثَانِی.»[2]

بنابراین، مشهور قائلند که آیه شریفه «بسم الله الرحمن الرحیم» هم جزئی از سوره مبارکه مبارکه حمد می­باشد و هم اولین آیه از این سوره محسوب می­شود.

بنابراین قرائت این آیه در ابتدای سوره حمد تنها برای تبرّک جستن به آن نیست، بلکه جزئی از سوره است و از این­رو در صورت وجوبِ تلاوت سوره حمد، در نماز یا غیر آن، اگر سوره حمد بدون «بسم الله الرحمن الرحیم» تلاوت شود، امر خداوند متعال امتثال نشده است.

گویاترین شاهد بر تعداد آیات سوره حمد، آیه کریمه: «وَلَقَدْ آتَیْنَاکَ سَبْعًا مِنَ الْمَثَانِی وَالْقُرْآنَ الْعَظِیمَ»[3] است که به شهادت روایات معصومین(ع) مراد از آن سوره مبارکه حمد می­ باشد.[4]روایات فریقین نیز بی هیچ گونه اختلافی، همین عدد را تأئید می­کند.[5]

تنها اختلافی که در آیات این سوره است، درباره تقطیع و مرزبندی آیات آن است، نه اصل عدد هفت؛ زیرا کسانی که «بسم الله الرحمن الرحیم» را اولین آیه سوره حمد دانسته ­اند از «صراط الذین.» تا آخر سوره را یک آیه و دیگران که «بسم الله الرحمن الرحیم» را آیه­ای از این سوره نمی­ دانند «غیرالمغضوب.» را آیه­ای مستقل به شمار آورده ­اند.

بنابراین در اینکه سوره مبارکه حمد هفت آیه دارد اختلافی نیست و اختلاف در این است که آیا «بسم الله الرحمن الرحیم» آیه اول سوره حمد می باشد؟ یا اصلاً از آیات سوره حمد محسوب نمی­ شود و فقط برای تبرّک در ابتدای سوره حمد خوانده می­شود.[6]