حدیث «افتراق امّت» چیست؟ تا چه اندازه معتبر است؟

متأسفانه باید گفت بعد از رحلت هر یک از انبیای الهی، بسیاری از پیروان آنان از مسیر  اصلی که توسط پیامبرانشان تعیین شده بود، منحرف شدند. پیامبراکرمa که با علم نبوّت، آینده امّت خود را به روشنی می‌دیده است، در روایات متعدّدی (احادیث افتراق امّت) از این امر خبر داده است.

احادیث «افتراق امّت» را محدثان سنّى[1] و محدّثان شیعه با سندهاى مختلف نقل کرده‏اند.[2] این حدیث در منابع شیعی از جمله، خصال شیخ صدوق8، تفسیر عیّاشی و احتجاج طبرسی آمده است.[3] گفتنی است که این احادیث دارای تواتر معنوی می‌باشند، یعنی گرچه از نظر کلامات متن، تفاوت‌هایی با هم دارند، اما معنای همه آنها یک چیز(افتراق امّت) است.

بر طبق این روایت افتراق، پیامبراسلام(ص) پیش‌بینى کرده است که امّتش بعد از او به هفتاد و سه فرقه تقسیم خواهند شد.

صحیح‌ترین سند حدیث افتراق امّت، حدیثی است که مرحوم کلینی8 در کتاب کافی از امام محمد باقر(ع) نقل کرده است. سند و متن این حدیث به عنوان نمونه بررسی می‌شود.

سند حدیث:

مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ;.

احادیث از نظر سند، تقسیمات مختلفی دارند. اگر تمام افراد حدیث از شیعیان و ثقات (انسان‌های مورداطمینان) باشند، حدیث از نظر اصطلاحات حدیث‌شناسی «صحیح» است، و اگر احیاناً افرادی که در یک سند واقع شده‌اند همه از بزرگان عصر خود و اجلّاء باشند در این صورت اعتماد به صدور حدیث بسیار بیشتر می‌شود.

حدیث امام باقر; نیز از جملۀ این احادیث است؛ زیرا تمام افراد موجود در سند، همه از بزرگان و اجلّاء هستند:

• «محمّد بن یحیی» از جملۀ بزرگان است که نجاشی دربارۀ او می‌گوید: «وی بزرگ اصحاب ما در زمان خودش بود که بسیار مورد اعتماد است.»[4]
• نجاشی دربارۀ «احمد بن محمد بن عیسی» نیز می‌گوید: «ابوجعفر، شیخ قمی­ها و فقیه آنان است.»[5]
• «حسن بن محبوب» نیز در منابع رجالی ما ثقه و از اصحاب اجماع است.[6]
• «جمیل بن صالح» و «ابو خالد کابلی» نیز از بزرگان شمرده شده اند.[7]

بنابراین؛ حدیث از نظر سند، صحیح و متّصل است.

متن حدیث:

این حدیث در تفسیر آیۀ 29 سوره زمر وارد شده است که امام; در آن می‌فرمایند: «إِنَّ الْیَهُودَ تَفَرَّقُوا مِنْ بَعْدِ مُوسَى;  عَلى إِحْدَى وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، مِنْهَا فِرْقَةٌ فِی الْجَنَّةِ وَ سَبْعُونَ فِرْقَةً فِی النَّارِ، وَ تَفَرَّقَتِ النَّصَارَى بَعْدَ عِیسَى;  عَلَى اثْنَتَیْنِ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، فِرْقَةٌ مِنْهَا فِی الْجَنَّةِ وَ إِحْدَى وَ سَبْعُونَ فِی النَّارِ، وَ تَفَرَّقَتْ هَذِهِ الْأُمَّةُ بَعْدَ نَبِیِّهَاa عَلَى ثَلاَثٍ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً، اِثنَتَانِ وَ سَبْعُونَ فِرْقَةً فِی النَّارِ وَ فِرْقَةٌ فِی الْجَنَّةِ، وَ مِنَ الثَّلاَثِ وَ سَبْعِینَ فِرْقَةً  ثَلاَثَ عَشْرَةَ فِرْقَةً تَنْتَحِلُ وَلایَتَنَا وَ مَوَدَّتَنَا، اِثنَتَا عَشْرَةَ فِرْقَةً مِنْهَا فِی النَّارِ وَ فِرْقَةٌ فِی الْجَنَّةِ وَ سِتُّونَ فِرْقَةً مِنْ سَائِرِ النَّاسِ فِی النَّارِ؛

یهود بعد از موسی(ع) به هفتاد و یک فرقه تقسیم شدند که تنها یکی از آن فرقه‌ها در بهشت و بقیه در آتش‌اند. مسیحیان نیز بعد از عیسی(ع) به هفتاد و دو فرقه تبدیل شدند که یک گروه در بهشت و دیگر گروه‌ها در آتش‌اند. اما این امّت بعد از رسول‌اسلام(ص) به هفتاد و سه فرقه تقسیم شدند که هفتاد و دو فرقۀ آن در آتش و تنها یک گروه در بهشت‌اند. از این هفتاد و سه فرقه، سیزده فرقۀ آن محبّت و ولایت ما اهل‌بیت= را دارند[8] اما تنها یک گروه از آنها وارد بهشت می‌شود و دوازده فرقۀ دیگر در جهنم‌اند. بنابراین؛ این دوازده فرقه و شصت فرقه، از دیگر مردم در آتش‌اند.»[9]

در نتیجه سند و متن این حدیث صحیح است و با احادیث دیگری که در این زمینه وارد شده است، تأیید می‌شود. قابل توجه است که در احادیث بسیار زیادی که در این باب ذکر شده است، گروه نجات یافته را «شیعیان امام علی;» دانسته‌اند.[10]